خانه بومیان کیش

شناسنامه خانه

خانه مردم شناسی بومیان کیش در یک بنا با قدمت 200 سال در قدیمی ترین محله جزیره کیش (سفین قدیم) قرارد دارد. این خانه در زمینی به مساحت یک هزار و 200 مترمربع حدود 200 سال پیش بنا شده و دارای 15 اتاق و دو حیاط مجلسی و حیاط خانوادگی بوده و از سبک معماری کاملا بومی برخوردار است.

صاحب اصلی خانه مرحوم حاج عبدالله بن شاهین شخصیت معروف و محبوب کیش در 80 سال گذشته است. ایشان تاجر مروارید و صاحب یکی از بزرگترین لنج های بادبانی آن زمان بود که به حرفه نجاری و گلافی ( لنج سازی ) نیز مهارت داشت. حاج عبدالله این منزل را از سه نسل قبل به ارث برده بود.

منزلت خانه در بین بومیان

خانه مردم شناسی برای بومیان نسل گذشته کیش بویژه اهالی سفین قدیم منزلت و جایگاه ویژه ای دارد. اغلب آنها فراگیری قرآن را در آن گذرانده و در واقع این خانه حکم مدرسه محله سفین را در گذشته داشته است.

تبدیل خانه به موزه

به منظور معرفی تاریخ ، فرهنگ ، آداب و رسوم ، معیشت و صنایع دستی منحصر به فرد بومیان کیش ، این منزل پس از موافقت صاحب آن و اخذ مجوز لازم از سازمان منطقه آزاد کیش در فروردین 1393 با هدف اشتغالزایی برای بومیان محله و تحقق توسعه گردشگری پایدار برای جزیره کیش به خانه مردم شناسی بومیان کیش تبدیل گردید.

این خانه دارای 15 اتاق است که شامل اتاق مهمان مردان، اتاق زمستانی، انبار خرما، اتاق تابستانی، آشپزخانه، اتاق خواب، اتاق مهمان زنان، مکتب خانه، حجله و … می شود.

تمامی اتاق ها و فضاهای این خانه با حفظ معماری سنتی و با استفاده از مصالح بومی بازسازی و سبک زندگی بومیان کیش در 80 سال پیش بازسازی شده است.

این خانه نمادی از اصالت مهمان نوازی مردمان کیش است.

تاریخ زنده

در این خانه بصورت زنده شیوه معیشت و کار بومیان کیش در دوران قدیم به گردشگران معرفی می شود.

همینطور تعداد زیادی از ابزار و وسایل قدیمی پخت و پز، صید مروارید، ماهیگیری، مکان نگهداری خرما و تهیه شیره خرما بصورت سنتی، دو حلقه چاه آب برای تامین آب شرب ساکنان در معرض دید عموم قرار گرفته است.

فضای خانه بومیان کیش

محیط خانه بومیان کیش شامل اتاق ها، انبارها و فضای عمومی است.

اتاق ها : اتاق میهمان مردان، اتاق میهمان زنان، اتاق زمستانه، اتاق تابستانه، آشپزخانه، اتاق خواب، مکتب خانه و حجله

فضاهای عمومی : حیاط مجلسی، حیاط اندرونی، تخت خواب زمستانی، باغچه،  بخش دریایی و صید مروارید

انبار ها : انبار خرما، انبار مواد غذایی، انبار ابزار صید و شناورها و انبار علوفه گاو و گوسفند

معرفی اتاق ها

مجلس ( اتاق مهمان مردان )

یک اتاق (تابستانی) است که با برخورداری از بادگیرهای تاقچه ای در بخش حیاط مجلسی خانه قرار دارد. این اتاق مختص مهمانان مرد بوده که به خانه می آمدند و نشان از مهمانوازی و ارزش والای مهمان برای بومیان دارد.

از نظر بومیان کیش ، مهمان حبیب خداست و حسن استقبال از مهمان را جزو وظایف شرعی و دینی خود می دانند. جلوی این اتاق سایبانی از برگ های نخل قرار دارد که در تابستان استفاده می شده است.

در کل به علت جایگاه اجتماعی ویژه صاحب این خانه در کیش که به کرم و مهمان نوازی نیزمعروف بوده خانه تقریبا در تمامی ایام سال پذیرای مهمان های دور و نزدیک بوده است.

مصیف ( اتاق تابستانه )

بومیان کیش به اتاقی که جهت استفاده در تابستان که با سبک خاصی ساخته می شود را مصیف ( اتاق تابستانه ) می گویند.

این اتاق بر روی سکویی با ارتفاع 5/1 متری نسبت به سطح زمین ساخته می شده و دور تا دور آن پنجره و بادگیرهای تاقچه ای می ساختند. در هنگام تابستان با باز کردن بادگیرها و پنجره ها هوا در آن جریان پیدا می کرده و باعث خنکی اتاق می شده است. این اتاق تنها در تابستان استفاده می گردید و زمستان بادگیرهای آن با سنگ و چوب و گل پوشانده می شد.

اتاق زمستانه

جدا از اتاق مجلسی که محل پذیرایی و خواب میهمانان در فصل تابستان بوده ، اتاق دیگری هم در حیاط مجلسی قرار دارد که سبک آن زمستانه و رو به آفتاب است. این اتاق هیچگونه پنجره و بادگیر نداشته و مورد استفاده میهمانان مرد در فصل زمستان بوده است.

نکته جالب توجه این است که تمامی اتاق های این خانه ، چه اتاق های مخصوص میهمان و چه خانواده دارای حمام مستقل به خود بوده که در قسمتی از اتاق ساخته می شد و به آن « قطیعه » گفته می شد. این امر نشان از اهمیت دادن بومیان به نظافت و پاکیزگی بوده است. در این اتاق ابزار و وسایل مورد استفاده بومیان کیش در 80 سال پیش در معرض نمایش قرار داده شده است.

بیت القهوه ( اتاق مهمان زنان )

اتاقی که مخصوص پذیرایی از زنان محله و مهمانی که به این خانه تردد می کردند (جدا از مردان) می باشد. زنان هم همه روزه چه بعنوان دیدوبازید و چه به عنوان مهمان به خانه رفت و آمد داشتند. بیت القهوه بعلت اینکه یک قسمت از اتاق مخصوص تهیه قهوه و چای مهمانان بوده به این نام معروف است.

بیت العود ( اتاق خواب )

اتاق خواب اصلی، خاص صاحب خانه بوده و با آینه های بزرگ و کوچک تزیین شده است. در تاقچه های این اتاق نیز شاهد ظروف چینی و اشیاء زینتی هستیم. وسایلی از قبیل صندوق های چوبی ، رادیو و تلویزیون قدیمی ( باقدمت 40 سال ) و یک تخت دونفره چوبی با قدمت 85 سال که صاحب خانه از سفرهای خود به هندوستان خریداری کرده است.

این اتاق هم مانند دیگر اتاق ها از حمام مخصوص به خود برخوردار است. این اتاق جزء قدیمی ترین اتاق های خانه است و جهت افزایش استحکام آن از ساروج استفاده شده است. این اتاق تا حدود 40 سال پیش مورد استفاده اعضای خانواده قرار می گرفت.

بیت الافروخ ( مکتب خانه )

این خانه حکم مدرسه روستای سفین را داشت. چهار نسل پیش بومیان تا چهل سال در این خانه قرآن آموزش می دیدند. برای همین این خانه برای آنها ارزش و اعتبار خاصی دارد و یادآور خاطرات دوران کودکی آنهاست. بیت الافروخ ( خانه پسران ) اصطلاحی که به اتاق مکتب خانه و محل آموزش قرآن اطلاق می شود.

الفرشه ( حجله )

یکی از اتاق خواب های مهم و قدیمی این خانه که به منظور نشان دادن آداب و رسوم ازدواج بومیان کیش به عنوان حجله در نظر گرفته شد. در فرهنگ بومیان حجله در خانه عروس آماده می شد و یکی از اتاق های خانه را به صورت کامل با پارچه های رنگی پوشانده می شد و با آینه های بزرگ و کوچک و دیگر وسایل تزینی آن زمان آراسته می شد. عروس و داماد زندگی مشترک خود را در آن شروع می کردند و به مدت حدود یک ماه پا برجا بود.

مطبخ ( آشپزخانه )

بومیان کیش قسمتی از حیاط را مسقف می کردند و با اختصاص دریچه هایی برای خارج شدن دود ناشی از آشپزی، جهت پخت و پز استفاده می کردند. این نوع آشپزخانه ها اغلب در فصل تابستان جهت پخت و پز غذا، نان های محلی و آسیاب کردن گندم و غیره استفاده می شده است.

بومیانی که بضاعت مالی کمی داشتند بجای استفاده از دیوار از دعن (برگ های بافته شده درخت خرما ) جهت ساخت آشپزخانه استفاده می کردند. آشپزخانه این خانه باهمان سبک قدیم احیاء شده و وسایل قدیمی پخت و پز در آن قرار داده شده است. هنوز برنج و نمک و نشاسته چهل سال در این مکان قابل مشاهده است.

معرفی انبارهای خانه مردم شناسی بومیان کیش

چندول ( انبار خرما و محل استحصال شیره خرما )

فناوری استحصال شیره خرما مختص بومیان کیش بوده و با توجه به آثار بجا مانده از شهر تاریخی حریره سابقه 600 ساله دارد. این شیوه تا کنون در هیچ جایی از ایران مشاهده نشده است.

چندول  اتاقی با ابعاد 2×2 متر یا بزرگتر که محل نگهداری چند صد کیلو خرما بود. یکی از الزام های انبار کردن خرما این بود که در معرض وزش باد نباشد زیرا خرما در معرض باد سریع خشک می شد. بنابراین چندول را در گوشه ای از حیاط می ساختند و در آن زنبیل های حصیری خرما را انبار می کردند. بعد از مدتی شیره خرما از سبدها تراوش می کرد. برای استفاده از شیره ، کف انبار را با استفاده از ساروج نفوذ ناپذیر می کردند و کف را به صورت جوی و پشته درست می کردند. جوی ها با شیب ملایم به گوشه ای از چندول که دارای حفره ای جهت جمع شدن شیره بود، تنظیم می شد تا شیره خرما در آن جمع شود. سپس بدون نیاز به ورود به داخل چندول، شیرخرما را هر چند روز جمع آوری می کردند.

بعلت مصرف بالای خرما ( خانواده ، میهمانان ، خدمه ، جاشوهای لنج ) این خانه دارای دو انبار چندول می باشد که آثار شیره و هسته های خرما از 80 سال پیش در یکی از این انبارها موجود می باشد.

بخار ( انبار مواد غذایی )

با توجه به اقتصاد خودمصرفی بومیان کیش و شرایط جزیره ای کیش ، واحد مسکونی باید قابلیت نگه داری مواد غذایی مورد نیاز خانوداه در طول سال را دارا باشد. به طور کلی به انبار بخار گفته می شود. در آن برنج ، آرد ، خمره های ماهی شور و صندوق های ماهی خشک شده و دیگر مواد غذایی نگهداری می شد.

انبار ابزار صید و شناورها

صاحب خانه دارای یکی از بزرگترین لنج های بادبانی 80 سال پیش کیش بوده که جهت صید مروارید و سفرهای هند و آفریقا از آن استفاده می کرده است. برای همین دو تا از اتاق های بزرگ این خانه اختصاص به انبار ابزار صید و شناور داشته و تمام تجهیزات لنج ، ابزار غواصی و صید مروارید و ماهیگیری در آن نگهداری می شد.

بخار الهوش ( انبار علوفه گاو و گوسفند)

در معیشت بومیان کیش دامداری و پرورش گاو و گوسفند جهت استفاده از لبنیات و گوشت آنها از جایگاه خاصی برخوردار است. دامداری دارای جنبه مذهبی نیز بوده، زیرا وجود دام جهت قربانی ، عقیقه و … ضروری بوده و اکثر بومیان در خانه های خود گاو و گوسفند پرورش می دادند.

در این خانه هم تعدادی گاو و گوسفند نگهداری می شد که یکی از اتاق های خانه جهت نگهداری علوفه و غذای دام ها استفاده می شده است.

معرفی فضاهای عمومی

زریبه ( باغچه منزل )

بومیان کیش همیشه بخش مجزایی از حیاط خانه خود را به باغچه اختصاص می دادند. در آن درخت نخل ، کنار، انجیر، لوز (گاروم زندگی ) می کارند. از زریبه نیز جهت کاشت انواع صیفی جات و سبزی ها از جمله گوجه فرنگی ، هندوانه ، خربزه ، پیاز، تربچه و سبزی استفاده می کردند. همیشه یک حلقه چاه جهت آبیاری در مجاورت آن حفر می کردند.

زریبه این خانه مجددا احیا شده و وسایل و ابزارهای کشاورزی 80 سال پیش در معرض نمایش قرار دارد.

حیاط مجلسی

این خانه دارای دو حیاط است. حیاط مجلسی مخصوص میهمان های مرد است. این حیاط از یک در اختصاصی، یک اتاق تابستانه ( مجلس )، یک اتاق زمستانه، انبار خرما ، انبار ابزار صید و شناورها و یک حلقه چاه برخوردار است.

حیاط اندرونی خانه مردم شناسی بومیان کیش

حیاط اندرونی مخصوص خانواده است. مردان غریبه و نامحرم حق ورود به آن را نداشتند. اتاق خواب های زمستانه و تابستانه ، آشپزخانه ، مکتب خانه ، اتاق میهمان زنان ، انبار خرما ، انبار علوفه و محل نگهداری گاو و گوسفند و یک حلقه چاه در این حیاط قرار دارند. این حیاط نیز دارای درب ورودی مخصوص خانواده است.

سیم ( تخت خواب تابستانی )

تخت خواب تابستانی که با چوبهای چندل و دعن ( شاخه های بهم بافته نخل ) با ارتفاع 5/1 متری ساخته می شده است. این تخت در شبهای تابستان جهت استراحت و خواب استفاده می گردید. این خانه در قدیم دو سیم داشته که یکی از آنها به همان سبک قدیم آن بازسازی شده است.

بخش دریایی و صید مروارید

در گوشه ای از حیاط این خانه بخش دریایی و دریانوردی کیش قدیم نمایش داده شده است. این بخش شامل تمام ابزار و اداوت صید ماهی ، تورها و گرگورها ، قرقره ها و طناب های لنج های بادبانی که قدمت 80 ساله داره نگهداری می شود. ضمنا ابزار و ادوات صید مروارید و وسایل اندازه گیری مروارید و تجارت آن در این بخش قرار دارد.

در این خانه هنرمندان زن بومی نقش های زیبایی با حنا بر روی دست گردشگران ترسیم می کنند و با غذا، نان و شیرینی های محلی نیز از آنها پذیرایی کنند. همینطور در فروشگاه محصولات محلی این خانه صنایع دستی برای خرید بازدیدکنندگان فراهم است.

هدف از برپایی این خانه مردم شناسی فراهم کردن فضایی با اصالت و سنتی برای معرفی بومیان و فعالیت های آنها در دوران گذشته به مسافران و مهمانان است.

خانه مردم شناسی بومیان جزیره کیش واقع در محله سفین قدیم میزبان کیشوندان و مسافران است.

هتل فانوس، هتل خاتم ، هتل آفتاب شرق و هتل ترنج در نزدیکی خانه تک بادگیر بوده و میهمانان دسترسی سریع و راحتی به این مکان دارند.